فارسی
آنالیز محیط کار
آنالیز محیط کار
کاهش شیوع و بروز اختلالات اسکلتی-عضلانی مرتبط با کار نیازمند توجه به تمام عوامل و ریسک فاکتورهای مربوطه است. عواملی که می‌بایست مدنظر قرار گیرند و در صورت نیاز اقدام‌های اصلاحی بر روی آن‌ها انجام شود عبارت‌اند از:
- ماهیت کار یا وظیفه
- نیازمندی‌های کار (فیزیکی و روانی)
- ابزار، وسایل، تجهیزات و ایستگاه کار
- سازمان‌دهی کار
- عوامل محیطی
ایستگاه کار:
ترکیب اصلی وسایل و تجهیزات در ایستگاه‌های کار نشسته در وظایف دفتری شامل صندلی و میز است. این امر بسیار حائز اهمیت است که این وسایل دارای راحتی حداکثر باشند؛ مانند صندلی، میز کار، صفحه‌کلید، ماوس، نمایشگر، نگه‌دارنده کاغذ، سر و صدا در دفتر کار، زیر پایی و سطح کار
سازمان‌دهی کار:
اضافه‌کاری و استراحت نادرست، سرعت زیاد انجام کار، مدت‌زمان طولانی انجام کار (برنامه کار)، کارهای ناآشنا، نبود تنوع در کار، کارهایی که سرعت آن‌ها را ماشین تعیین می‌کند
عوامل محیطی:
صاف و هموار بودن کف کارگاه، وجود اصطکاک کافی بین کفش و سطح زمین، وجود فضای کافی برای پوسچر مناسب فرد حین انجام فعالیت دستی بار و همچنین ضبط و ربط مناسب از عوامل محیطی تأثیرگذار دانسته می‌شوند. یکی دیگر از عوامل محیطی مطرح در فعالیت حمل دستی بار شرایط جوی محیط کار است که آمیزه‌ای از دما، رطوبت، سرعت جریان هوا و گرمای تابشی است که بر روی عوامل روان‌شناختی و فیزیولوژیک فرد تأثیر می‌گذارند. در شرایط جوی نامناسب توان فرد در فعالیت حمل دستی بار کاهش می‌یابد. وجود روشنایی مناسب در کارگاه از دیگر عوامل محیطی است که باید مدنظر قرار گیرد.
آسیب‌های اسکلتی- عضلانی مرتبط با کار:
آسیب‌هایی هستند که در طول زمان در اثر انجام فعالیت‌های اسکلتی- عضلانی ایجاد می‌شوند که گاهی ممکن است راحت و عادی به نظر رسند. این آسیب‌ها دارای چندین ویژگی به شرح زیر هستند:
- تجمع پذیری در طول زمان
- ناشی بودن از استرس فیزیکی و مکانیکی
- وجود ناراحتی یا اختلال یا خارج شدن از حالت طبیعی
اجزای دستگاه اسکلتی_عضلانی:
استخوان‌ها (bones): بخش استخوانی بدن مهره‌داران است که به‌عنوان شکل‌دهنده، تحمل‌کننده وزن، نگه‌دارنده ساختمان بدن و ایستایی آن در برابر نیروی گرانش و سرعت بخشیدن به حرکت بدن و همچنین انتقال‌دهنده نیرو عمل می‌کند. در بدن انسان بالغ، تعداد ۲۰۶ قطعه استخوان وجود دارد.
ماهیچه‌ها (muscle): ماهیچه‌ها برای حرکت بدن استفاده می‌شوند. ماهیچه‌ها انرژی شیمیایی مواد غذایی را به انرژی مکانیکی تبدیل می‌کنند، حرکت بدن از انقباض و انبساط ماهیچه‌ها حاصل می‌شود. عضلات به دو دسته عضلات قرمز (به دلیل دارا بودن عروق خونی فراوان) و سفید تقسیم می‌شوند.
مفاصل (joint): مَفصَل یا بندگاه، محل و همچنین وسیله اتصال استخوان با یک یا چند استخوان است. مفصل مجموعه‌ای از عناصر تشریحی است که دو یا چند استخوان مجاور را باهم متصل می‌سازد و برای حرکت و پشتیبانی استخوان‌ها ساخته شده است. گاه به این مجموعه عناصر، دستگاه مفصلی (Articular system) هم گفته می‌شود. مفاصل بر اساس عملکرد و ساختار تقسیم‌بندی می‌شوند. تمام حرکاتی که توسط انسان صورت می‌گیرد بدون وجود مفصل انجام‌پذیر نیست. مفصل قسمت مهمی از بدن است و اصول بسیار دقیقی در ساختار مفصل به کار رفته است تا توانایی حرکت برای انسان به وجود بیاید.
رباط‌ها (Ligament): رباط یا لیگامان گروهی از بافت‌های فیبرمانند هستند که در محل مفاصل استخوانی را به استخوان دیگر متصل می‌کنند. رباط‌ها، در مفاصل، گاهی در اطراف غضروف‌های دو استخوان (مانند مفصل لولایی آرنج یا زانو) و گاهی درون مفاصل (مانند مفصل گوی و کاسه در نیم لگن و ران) هستند و توانایی مقاومت در برابر کشش را دارند. باعث محدود شدن دامنه حرکتی می‌شوند. رباط‌ها، مانند تاندون‌ها، از کُلاژِن ساخته شده‌اند و تفاوت آن‌ها در این است که تاندون عضلات را به استخون‌هایی از صفاق مانند لیگامان هپاتودئودنال و بخشهای به‌جامانده از دوران جنینی مانند لیگامان ترس هپاتیس.
تاندون‌ها (Tendon): معمولاً در انتهاهای ماهیچه‌ها بافت همبند متراکم شده و ساختاری به نام زَردپـِی یا تاندون را تشکیل می‌دهد. زردپی از بافت‌های رشته‌ای‌مانند است که معمولاً ماهیچه را به استخوان متصل می‌کند و توانایی مقاومت در برابر کشش را دارا است. زردپی‌ها مانند رباط‌ها از کلاژن ساخته شده‌اند و تفاوت آن‌ها در این است که رباط استخوانی را به استخوان دیگر متصل می‌کند. زردپی‌ها حاوی دسته‌جاتی از رشته‌های موازی کلاژن هستند و این ساختارها معمولاً ریسمان‌گونه و سفیدرنگ و در طول و ضخامت‌های مختلف دیده می‌شوند. در محل اتصال زردپی‌ها به استخوان رشته‌های کلاژن به داخل بافت استخوان متراکم نفوذ کرده ولی بافت همبند اطراف دسته‌جات کلاژن با پری‌اسلنوم یکی می‌شوند. ۷۰٪ ساختمان زردپی از آب است. ۸۶٪ وزن خشک زردپی از کلاژن تشکیل شده است، ۲٪ از الاستین، ۵–۱٪ از پروتئوگلیکان و ۰٫۲٪ از اجزای غیر آلی مانند مس، منگنز و کلسیم.
عملکرد تاندون:
در گذشته فرض بر این بود که زردپی‌ها تنها سازوکاری هستند که عضلات را به استخوان‌ها وصل کرده و در نتیجه نقش انتقال نیرو را ایفا می‌کنند. به‌علاوه اینکه از طریق این اتصال، تاندون‌ها می‌توانند به‌صورت منفعلانه نیروها را در طی حرکت تغییر داده و در نتیجه بدون انجام کار اضافه به افزایش پایداری حرکت کمک کنند. بااین‌حال، در طی دو دهه گذشته، تحقیقات زیادی بر روی خواص کشسانی برخی از تاندون‌ها و قابلیت عملکرد آن‌ها به‌عنوان فنر تمرکز یافته است. باید در نظر داشت که تاندون‌ها لزوماً عملکرد مشابه از خود نشان نمی‌دهند. بعضی‌ها عمدتاً مسئول تنظیم موقعیت هستند، مانند انگشتان دست در هنگام نوشتن (تاندون موضعی) و بعضی اثر فنر مانند از خود نشان داده و باعث بهبود مصرف انرژی در راه رفتن می‌شوند (تاندون ذخیره‌سازی انرژی). زردپی‌های ذخیره‌ساز انرژی می‌توانند با بازده بالایی انرژی را ذخیره کرده و سپس آزاد کنند. برای مثال، در طی یک قدم انسان، تاندون‌های آشیل همراه با حرکت مفصل مچ پا کشیده می‌شوند. در قسمت پایانی هر قدم، زمانی که کف پا خم می‌شود (انگشتان پا در جهت پایین قرار می‌گیرند)، این انرژی ذخیره شده آزاد می‌گردد. این سازوکار سود دیگری هم دارد. از آنجا که در طی این حرکت زردپی کشیده می‌شود، عضله نیاز به تغییر طول کمتر و حتی عدم تغییر طول خواهد داشت و در نتیجه قادر است نیروی بیشتری از خود تولید کند.
بورس یا کیسه سینوویال (Bursa or Synovial bursa): کیسه‌ای لیفی (فیبروز) است، حاوی مایع سینوویال که بین دو بافت مجاور هم قرار می‌گیرد و باعث تسهیل حرکات آن‌ها نسبت به هم می‌گردد. یک بورس ممکن است میان استخوان و پوست یا دو ماهیچه واقع شود. گاهی بین تاندون عضلات و استخوان قرار می‌گیرد. بورس‌ها در اطراف مفاصل وجود دارند که ممکن است با حفره مفصلی ارتباط داشته باشند یا فاقد ارتباط باشند. مایع بورس باعث لغزندگی سطوح بافتی کنار هم می‌گردد و با کاهش اصطکاک، حرکات بافت‌ها را نسبت به یکدیگر آسان می‌کند.
غضروف: غُضروف یا بخشی از یک اندام مانند نوک بینی، حنجره، نای و لاله گوش را می‌سازد یا انتهاهای استخوان‌ها را در یک مفصل جهت کاهش اصطکاک می‌پوشاند. استخوان‌ها داشتن حرکتی آسان بر روی یکدیگر را مدیون غضروف‌های سالم هستند. وظیفه دیگر غضروف‌های مفصلی جذب شوک در طی حرکات فیزیکی می‌باشد. نام‌های قدیم‌تر غضروف در فارسی کَرکَرَک، کَرَرانَک، کرجن و چَرندو بوده‌است. غضروف بافت پیوندی نیمه‌جامد است که از مزانشیم جنینی منشأ می‌گیرد. یاخته‌های سازنده غضروف کندروسیت نام دارند. کندروسیتها ماتریکس غضروف را می‌سازند. ماده زمینه‌ای ماتریکس حاوی مقدار زیادی آب (تا ۷۰٪). گلیکوزآمینوگلیکانها (کندروئیتین سولفات و اسید هیالورونیک) و گلیکوپروتئین‌ها مانند اگریکان می‌باشد. در این ماده زمینه‌ای الیاف (کلاژن و الاستین) قرار دارند.
اعصاب: ارتباط دهنده تمام نقاط بدن (بالأخص عضله، زردپی) به بدن هستند. انواع تار در یک عصب محیطی
یک عصب محیطی ممکن است دارای فیبرهای حسی یا حرکتی یا حسی-حرکتی باشد. به‌طورکلی اجزای یک عصب محیطی عبارت‌اند از:
- رشته‌ها یا فیبرهای حرکتی که به عضلات می‌روند.
- رشته‌ها یا فیبرهای حسی.
- فیبرهای خودکار که خود حرکتی محسوب می‌شوند (مثلاً رشته‌های سمپاتیک اعصاب محیطی اندام فوقانی یا اندام تحتانی).
رگ‌های خونی: رگ‌های خونی لوله‌هایی باریک در بدن جانوران و بخشی از دستگاه گردش خون هستند که خون را در سرتاسر بدن حمل می‌کنند. طول مجموع رگ‌های بدن انسان برابر با ۱۰۰٬۰۰۰ کیلومتر (۶۰٬۰۰۰ مایل) می‌شود که دو و نیم برابر دور زمین است. دستگاه گردش خون و لنف شامل قلب، سرخرگ‌ها، سیاهرگ‌ها، مویرگ‌ها و رگ‌های لنفی است. خون پمپ‌شده از قلب که حاوی مواد غذایی و اکسیژن می‌باشد توسط سرخرگ‌ها در بدن توزیع می‌شوند. سرخرگ‌ها پس از انشعاب به شاخه‌های باریک، سرخرگچه‌ها را به‌وجود می‌آورند و سرخرگچه‌ها نیز به انشعابات باریک‌تری به نام مویرگ ختم می‌شوند. مقاومت در یک رگ با افزایش ویسکوزیته و طول رگ افزایش می‌یابد؛ و با افزایش قطر رگ، مقاومت رگ کاهش می‌یابد.
علائم و نشانه‌های بیماری‌ها و اختلالات اسکلتی عضلانی مرتبط با شغل ((WORK-RELATED MUSCULOSKELETAL DISORDERS (WRMSDs):
- ناراحتی
- درد
- خستگی
- ورم
- خشکی
- اختلالات حسی
- مورمور شدن
- محدود شدن دامنه‌ی حرکتی
- کاهش کنترل حرکتی
علل شغلی یا فاکتورهای فیزیکی و بیو مکانیک اختلالات اسکلتی عضلانی:
- بلند کردن مکرر بار سنگین Frequent Heavy Lifting
- حمل بار سنگین Manual Material Handling
- روشنایی (Lighting)
- سرما و گرما (cold and warmth)
- خم و راست شدن و چرخش مکرر Frequent Bending & Twisting
- ارتعاش Whole Body Vibration
- وضعیت نامناسب طولانی‌مدت Awkward postures
عوامل خطرزای فردی:
- سن
- جنس
- تناسب اندام
- قدرت و میزان حرکات
- مصرف سیگار
- اختلالات ساختمانی
- فعالیت‌های روزمره (شغلی و غیرشغلی)
- سابقه مشکلات و بیماری‌ها
انواع اختلالات اسکلتی عضلانی ناشی از کار:
- اختلالات ترومای تجمعی -CTD
- اختلالات ترومای ناشی از حرکات تکراری -RTD
- آسیب‌های ناشی از فشارخون -RSI
- اختلالات حرکتی تکراری -RMD
- سندرم کار بیش از حد (Overuse)
عوامل خطرزای روانی – اجتماعی:
از فاکتورهای روانی - اجتماعی تحت نام (فاکتورهای سازمانی) یاد می‌کنند، اما بر اساس نظر Huang و همکاران (2002)، فاکتورهای روانی – اجتماعی، همان تجارب ادراکیِ کارکنان از کیفیت محیط‌های سازمانی هستند. این فاکتورها ماهیتاً روانی هستند و بندرت در محیط‌های کار مورد توجه قرار می‌گیرند.
عوامل روانی – اجتماعی برای شغل:
- نیاز کاری و امنیت شغلی
- ماهیت شغل (نوع شغل)
- تصمیم‌گیری و آزادی عمل در شغل
- تقابل اجتماعی
علائم اختلالات اسکلتی-عضلانی بالا:
- حمایت کم از سوی همکاران
- آزادی تصمیم‌گیری و آزادیِ عمل کم
- عدم شفافیت وظایف
- استرس و فشار کاری بالا
- رضایت شغلی کم
عوامل خطرزای خارج از کار:
- چند شغله بودن
- دیگر فعالیت‌ها (ورزش و ...)
مقاله پژوهشی - ارزیابی فاکتورهای شغلی روانی- اجتماعی و عوامل ارگونومیکی در رابطه با شدت ناراحتیِ کمر در پرستاران بخش اورژانس (دکتر احسان الله حبیبی*، دکتر سیامک پورعبدیان**، آزاده کیانپور اتابکی***، دکتر سید محسن حسینی 28/ 9/89، پذیرش: دریافت: 2 /5/ 89 منتشر در مجله علمی دانشکده پرستاری و مامایی همدان دوره هجدهم، شماره 1، بهار و تابستان 1389، شماره مسلسل 33)
https://acgih.ir
0 نظر