شرحی بر عوامل زیان‌آور محیط کار

• 13 دی, 1398
• 2500
• تکنیک
• سید محسن هاشمی

شرحی بر عوامل زیان‌آور محیط کار

به‌طورکلی می‌توان گفت که بهداشت حرفه‌ای علمی چند رشته‌ای بوده و ترکیبی از علوم پزشکی و مهندسی می‌باشد. یکی از برنامه‌های اصلی بهداشت حرفه‌ای، مطالعه شرایط نامناسب محیط کار یا به عبارتی بررسی و ارزیابی عوامل زیان‌آور محیط کار می‌باشد که این عوامل خود به پنج دسته تقسیم می‌شوند:

A. عوامل زیان‌آور فیزیکی محیط کار شامل سروصدا، گرما و رطوبت، سرما، ارتعاش، فشار (کمبود و افزایش فشار)، روشنایی (کمبود و افزایش نور)، اشعه مادون‌قرمز، اشعه ماورای بنفش، اشعه‌های یونیزان، الکتریسیته
B. عوامل زیان‌آور شیمیایی محیط کار مانند گازها، بخار، دود و دمه، گردوغبار، اسیدها و بازها، فلزات و…
C. عوامل زیان‌آور بیولوژیکی محیط کار شامل: انتقال ویروس‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها، باکتری‌ها، ریکتزیاها از طریق خون و سایر مایعات بدن
D. عوامل زیان‌آور مکانیکی و ارگونومیک محیط کار، شامل: پوزیشن‌های نامناسب بدن حین کار، بلند کردن و حمل بار بیش از حد مجاز، سطوح کار شامل میز، صندلی، ابزارآلات مورد استفاده، تجهیزاتی که مناسب طراحی نشده باشند (عدم تطابق کار با کاربر) و…
E. عوامل زیان‌آور روحی و روانی محیط کار مانند روابط کارگر با کارفرما، همکاران و زیردستان، استرس‌های شغلی، تشویق‌ها و تنبیه‌ها، ارتقاء شغلی، رضایت شغلی و…

A. عوامل زیان‌آور فیزیکی محیط کار:
سروصدا:
به‌طور متوسط، گوش انسان می‌تواند، امواج صوتی را در محدوده‌ی 20 هرتز تا 20 کیلوهرتز (20000 هرتز) شناسایی و تشخیص دهد. بااین‌حال، هر چه از عمر شما می‌گذرد، حس شنوایی در محدوده‌ی انتهایی فرکانس بالاتر، شروع به کاهش می‌یابد. این میزان در افراد مسن بسیار پایین‌تر می‌باشد، درحالی‌که نوزادان و کودکان از بیشترین ظرفیت شنوایی برخوردارند. حس شنوایی در فرکانس‌های بالاتر در سن 8 سالگی خود، شروع به کاهش می‌کند.
       فرکانس                         محدوده سنی شما 
فرکانس  ۸۰۰۰  هرتز      گوش شما سالم است خوشحال باشید 
فرکانس  ۱۲۰۰۰ هرتز      سن شما زیر ۵۰ سال است
فرکانس ۱۵۰۰۰ هرتز      سن شما زیر ۴۰ سال است
فرکانس ۱۷۰۰۰ هرتز      سن شما زیر ۲۴ سال است
فرکانس ۱۹۰۰۰ هرتز      سن شما زیر ۲۰ سال است
* صدای محیط ماساژ باید آرامش بخش باشد. آزردگی و از بین رفتن حس و لذت آرامش بخشی در مواجهه طولانی‌مدت با صدای بیش از db60 رخ می دهد (صدای آزاردهنده بالای db60  می باشد).

جدول حجم صدا:
 130دسی بل: آستانه درد
۱۲۰ دسی بل: آستانه ناراحتی
۱۱۰ دسی بل: موسیقی راک، فریاد کودکان
۱۰۰ دسی بل: مترو
۹۰ دسی بل: ماشین آلات کارخانه در فاصله یک متری
۸۰ دسی بل: خیابان شلوغ، ساعت زنگ هشدار
۷۰ دسی بل: ترافیک شلوغ، آهنگ زنگ تلفن
۶۰ دسی بل: گفتگوی معمولی در فاصله یک متری
۵۰ دسی بل: دفتر ساکت و آرام،
۴۰ دسی بل: منطقه آرام مسکونی، پارک
۳۰ دسی بل: زمزمه آرام در یک متری، کتابخانه
۲۰ دسی بل: تیک تاک ساعت
۱۰ دسی بل: نفس کشیدن
ارتعاش:
ارتعاش، نوسان مکانیکی حول یک نقطه تعادل است. ارتعاش ممکن است مانند حرکت آونگ متناوب (تکرارشونده) باشد یا مانند حرکت چرخ خودرو روی مسیر ناهموار تصادفی باشد.
انواع ارتعاش:
1 ارتعاش تمام بدن
2- ارتعاش دست و بازو
اثرات ناشی از ارتعاش تمام بدن:
1- پاسخ‌های فیزیولوژیک در سیستم قلب و عروق و ریوی: افزایش ضربان قلب، افزایش تعداد تنفس، افزایش میزان برداشت اکسیژن توسط بافت‌ها، کاهش جریان خون به مغز و در نتیجه عدم تمرکز.
2 – در رانندگان وسایل نقلیه سنگین، ماسورها و ... باعث افزایش اختلالات مهره‌ای، بیرون‌زدگی دیسک دژنراسیون نخاع، کلسیفیکاسیون دیسک بین مهره‌ای، اختلالات استخوان‌ها می‌شود.
3- بیماری حرکت یا دریا (بیماری دریاگرفتگی) که در فرکانس‌های زیر یک هرتز رخ می‌دهد که در موارد شدید باعث استفراغ، سردرد، سرگیجه و در موارد خفیف سردرد و ناراحتی عمومی را به وجود می‌آورد.
4- اثرات زیان‌آور تولید مثل سقط خود به خود، اختلالات مادرزادی، تغییرات قاعدگی
5- مشکلات گوارشی، کاهش بینایی، اختلالات لابیرنت، دردهای عضلانی و اسکلتی.
6 – اثرات عصبی و نخاعی و در برخی مطالعات، پروستاتیت نیز در اثر مواجه طولانی‌مدت ممکن است به وجود آید.

ارتعاش دست و بازو و اثرات آن:
این عوارض که در اثر کار با ابزارهای برقی، مانند اره زنجیری، مته بادی، ابزارهای سنگ‌زنی و چکش پنوماتیک به وجود می‌آید که آسیب‌های ناشی از ارتعاش در فرکانس 5 تا 1500 هرتز باعث آسیب در این ناحیه می‌شود.
1- بیماری سفید انگشت یا پدیده رینود: که یکی از شایع‌ترین آسیب‌های شغلی به علت ارتعاش دست و بازو است که در فرکانس 125 تا 300 هرتز رخ می‌دهد که به سندرم ارتعاش دست – بازو معروف است که در اثر اسپاسم شریان‌های انگشتی (آسیب عصب محیطی و بافت عروق) نسج زیر جلدی، استخوان‌ها، مفاصل دست‌ها و انگشتان ایجاد می‌شود. این پدیده با تشدید سرمازدگی پیشرفت می‌کند.
2- سندرم تونل کارپ یا مچ دستی: در کارگرانی که با ابزار مرتعش کار می‌کنند و به علت حرکات تکراری مفاصل بروز می‌کند که در این عارضه عصبی‌های مدیان ساعد دست تحت تأثیر قرار می‌گیرند و باعث اختلال در چنگ زدن و درد مچ و آرنج می‌شوند.
3- فلج تنه عصب کوبیتال یا آرنجی: که در حرفه رانندگی به علت ارتعاش بیش از حد خودروها در معرض ابتلا به فلج تنه عصب کوبیتال قرار دارند. در این بیماری ماهیچه‌ها، تدریجاً لاغر شده و عصب کوبیتال دست صدمه می‌بیند که از علائم آن درد، تورم و قرمزی دست می‌باشد.
4 - بیماری کین بوک: در این بیماری، باز کردن و بستن مچ دست دردناک شده تورم خفیفی در آن به وجود می‌آید. در صورت فشار دادن روی استخوان نیمه هلالی درد نسبتاً شدیدی حس می‌شود.
5- استئو آرتریت مفصل‌های دست و بازو: باعث محدودیت حرکت مفاصل دست و بازو می‌شود.
6- آکروسیانوز انگشتان: در اثر مواجهه طولانی‌مدت با ارتعاش به وجود آمده که سبب تولید زخم‌های نکروزه در نوک انگشتان می‌شود.
در ارتعاش موضعی راه ورود ارتعاش به بدن از طریق دست‌ها، مچ و بازوهاست که نمونه بارز آن کار با ابزار مرتعشی است که با دست نگه‌داشته می‌شوند.
سندرم ارتعاش دست و بازو یک وضعیت مزمن و پیش‌رونده است که ساختمان‌های اسکلتی-عضلانی، حسی عصبی و عروقی دست را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این عارضه معمولاً در کارگرانی که با ابزارهای دستی مرتعش نظیر دریل‌های پنوماتیک، مته‌های برقی، اره‌های زنجیری و غیره کار می‌کنند دیده می‌شود.
ارتعاشات مکانیکی (Mechanical Vibration):
 عبارت است از مطالعه رفتار سینماتیکی و سینتیکی سیستم‌های نوسانی جهت به دست آوردن پاسخ زمانی سیستم. تمام اجسامی که جرم و کشسانی دارند می‌توانند نوسان کنند. از این‌رو، تمامی ماشین‌ها و سازه‌های صنعتی تا اندازه‌ای ارتعاش می‌کنند که این رفتار آن‌ها در طراحی باید در نظر گرفته شود.
عبارت است از مطالعه رفتار سینماتیکی (1) و سینتیکی (2) سیستم‌های نوسانی جهت به دست آوردن پاسخ زمانی سیستم. تمام اجسامی که جرم و کشسانی دارند می‌توانند نوسان کنند. از این‌رو، تمامی ماشین‌ها و سازه‌های صنعتی تا اندازه‌ای ارتعاش می‌کنند که این رفتار آن‌ها در طراحی باید در نظر گرفته شود.
سینماتیک (1) از واژه یونانی κινεῖν یا kinein به معنای حرکت‌کردن شاخه‌ای از دانش مکانیک کلاسیک است که حرکت اجسام و سامانه‌ها (گروهی از اجسام) را بدون در نظر گرفتن نیروهای عامل حرکت بررسی می‌کند.
سینتیک (2) در فیزیک و مهندسی، از واژگان مورد استفاده در مکانیک کلاسیک است و هدف آن بررسی رابطه میان حرکت اجسام و دلایل آن، نیروها و گشتاورها، است. پس از نیمه قرن بیستم، واژه «دینامیک» (دینامیک تحلیلی) به طرز گسترده‌ای جایگزین «سینتیک» در کتب فیزیک شده‌است.
اثرات ارتعاشات مکانیکی:
ارتعاشات مکانیکی گاهی اثرات مطلوب و مساعد ما دارند (مانند ویبراتورها) و گاهی اثرات مخرب . نامطلوب دارند. پدیده‌ خستگی، تولید سر و صدا، شل شدن اتصالات و کاهش صافی سطح طی عملیات ماشین‌کاری تعدادی از نامطلوب‌ترین اثرات ارتعاشات هستند.

کاربردهای ارتعاشات مکانیکی:
- بررسی رفتار خودروها (سیستم تعلیق)
- بررسی زلزله
- بررسی صوت و آکوستیک
- بررسی ارتعاشات ماشین‌های ابزار (پدیده Chatter)
- بررسی ارتعاشات ماشینهای دوار (پمپ، توربین و…)
اهداف کنترل ارتعاش:
1. حفاظت دستگاه‌ها و بناها از تخریب و استهلاک ناشی از ارتعاش.
2. حفاظت افراد در برابر صدمات ناشی از ارتعاش.
3. کنترل صدا ناشی از ارتعاش.
اصول پیشگیری از اثرات ارتعاش:
1- کنترل ارتعاش در موقع طراحی و ساخت دستگاه‌ها.
2- کنترل ارتعاش به روش فنی در منبع تولید.
3- نصب میراکننده در محل‌های تماس با بدن روی دستگاه.
4- کنترل دستگاه‌ها از راه دور.
5- اقدامات مدیریتی نظیر کاهش مواجهه، گردشی نمودن شغل و تغییر شغل.
6- استفاده از وسایل حفاظت فردی نظیر کفش، دستکش، زیرپایی ضد ارتعاش.
7- اقدامات پزشکی نظیر ارزیابی سلامت کارگر در معاینات قبل از استخدام، پایش سلامت در معاینات دوره‌ای و تشخیص زودرس عوارض.
روشنایی (کمبود و افزایش نور):
در نورسنجی، شدت روشنایی، روشنایی یا چگالی شار نوری به شار نوری تابیده‌شده بر واحد مساحت گفته‌ می‌شود. روشنایی معیاری است برای سنجش همبستگی شدت نوری (طول موج‌های وزن‌ داده ‌شده بر پایه تابع درخشندگی) که می‌تابد و درک انسان از روشنایی. به‌طور مشابه گسیل نوری به شار نوری گسیل‌یافته از واحد سطح گفته می‌شود.
انواع سیستم‌های روشنایی مصنوعی:
- سیستم روشنایی عمومی
- سیستم روشنایی موضعی مثل اتاق عمل
- سیستم روشنایی ترکیبی (عمومی و موضعی)
مهم‌ترین ویژگی‌های چراغ:
- برخورداری از شدت روشنایی و سطح روشنایی کافی
- لامپ‌های برخورداری از نوری مشابه با نور روز (هنگام مراجعه)
- لامپ‌های برخورداری از نوری ملایم و عدم مزاحمت برای مراجع (هنگام ماساژ) و مستقیم نباشد و منعکس نشود
- ایجاد نور سرد (بدون حرارت)
- قابلیت نفوذ نور در عمق منطقه کار (مثل ماساژ عمقی)
- ایجاد حداقل سایه
- طراحی مناسب و کاربردی چراغ (جایگذاری مناسب در اتاق)
- فاصله تا سطح کار حداکثر 60 سانتی‌متر
- توزیع مناسب نور
- دارای تنظیم‌کننده نور باشد

تأثیر و روشنایی بر روی بینایی کارگران:
تأمین نور کافی و مناسب در محل کار موجب می‌شود که:
1- میل و رغبت به کار در کارگر افزایش یابد.
2- دقت عمل در کار بیشتر شود.
3- راندمان و نتیجه کار افزوده گردد.
4- سلامت چشم و قدرت بینایی کارگر محفوظ مانده و خستگی اعصاب کمتر شود.
5- کار بهتر،‌ راحت‌تر و دقیق‌تر انجام شود.
6- از میزان حوادث حین کار کاسته گردد.
اهداف طراحی روشنایی مطلوب:
- کمک و تسهیل در انجام کار ایجاد یک محیط مناسب برای فرد کاهش حوادث احتمالی در محیط کار از بین بردن عوارض و استرس‌های روانی کاهش بیماری یا ناراحتی‌های چشمی   - افزایش بهره‌وری
عوارض ناشی از نور نامطلوب:
- خیرگی، خستگی چشم‌ها، سردرد و ...
گرما:
در فیزیک و ترمودینامیک، گرما انرژی جابجا شده از یک جسم به جسم دیگر یا از ناحیه‌ای به ناحیه‌ای دیگر، طی برهم‌کنش‌های گرمایی است. انتقال انرژی از راه‌های گوناگون مانند رسانش گرمایی، تابش و همرفت انجام می‌شود. گرما یکی از ویژگی‌های سیستم یا جسم نیست، بلکه معمولاً به یک نوع فرایند مربوط است و با جریان گرما و انتقال گرما هم‌معنا است.
تولید گرما به‌وسیله:
- نور خورشید
- روشنایی‌های مصنوعی
- کار در مکان‌های گرم و مرطوب باعث ناتوانی می‌شود.

عوارض ناشی از گرما:
درصورتی‌که فشار گرمایی از حدود مجاز بیشتر شود، می‌تواند اختلالاتی را به شرح زیر سبب گردد:
- کرامپ عضلانی (گرفتگی عضلانی)
- تغییر در الگوی تنفس و ضربان قلب
- ضعف
- تعریق شدید
- سردرد
- جوش گرمایی (عرض جوش)
- سرگیجه
-کاهش کارایی
لازم به ذکر است که سردرد از اولین علائم هشدار دهنده اعمال فشار گرمایی است که در صورت عدم آموزش مناسب کارگران و مسئولان ممکن است مورد بی‌توجهی قرار گیرد.
اگر مواجهه با گرما همچنان ادامه یابد. 
علائم و نشانه‌های بعدی به‌صورت زیر بروز می‌کند:
- تغییرات فزاینده در الگوی تنفس
- نبض تند و شدید در ابتدا و سپس نبض تند و ضعیف
- سردرد شدید
- گرفتگی شدید و دردناک عضلات
- گیجی
- تغییر دمای پوست (از پوستی سرد به پوستی داغ و خشک)
- توقف عمل تعریق
سرما:
سَرما پدیده‌ای است که بر اثر کاهش گرما روی می‌دهد. سرما را نمی‌شود وجه مقابل گرما دانست چرا که گرما از (وجود) دلالت می‌کند اما سرما امری است عدمی.
دمای طبیعی بدن ۹۸٫۶ درجه فارنهایت (۳۷ درجه سانتی‌گراد) است. این عدد تنها یک میانگین است. دمای طبیعی بدن ممکن است کمی بالاتر یا پایین‌تر از این عدد باشد.
دمای مطلوب بدن:
- بین 23 تا 25 درجه سانتی‌گراد (73.4 تا 77 فارنهایت) با رطوبت 50 درصد و سرعت هوای 10 سانتی‌متر در ثانیه
استاندارد دما برای ماساژ:
- در حالت برهنگی احساس سرما و گرما نکنیم.

درجه حرارت بدن به‌طور متوسط بر اساس سن برآورد شده است:
بچه‌ها و کودکان: در نوزادان و کودکان، درجه حرارت بدن به‌طور متوسط ۹۷٫۹ فارنهایت معادل ۳۶٫۶ درجه سانتی‌گراد تا ۹۹ فارنهایت معادل ۳۷٫۲ درجه سانتی‌گراد است.
بزرگ‌سالان: در میان بزرگ‌سالان، درجه حرارت بدن به‌طور متوسط ۹۷ درجه فارنهایت (۳۶٫۱ درجه سانتی‌گراد) تا ۹۹ درجه فارنهایت (۳۷٫۲ درجه سانتی‌گراد) است.
بزرگ‌سالان بالای ۶۵ سال: در افراد مسن، درجه حرارت بدن پایین‌تر از ۹۸٫۶ درجه فارنهایت (۳۶٫۲ درجه سانتی‌گراد) است.
به خاطر داشته باشید که دمای بدن طبیعی از فرد به فرد متفاوت است. دمای بدن شما ممکن است تا ۱ درجه فارنهایت (۰٫۶ درجه سانتی‌گراد) بالاتر یا کمتر از دستورالعمل بالا باشد.
دمای بدن انسان به عواملی چون محل اندازه‌گیری آن در بدن انسان، زمان روز و سطح فعالیت بدنی فرد مورد نظر بستگی دارد.

عوامل مؤثر بر دمای بدن:
بدن انسان به‌وسیله غذایی که مصرف می‌کند و به نسبت فعالیتی که دارد، به میزان مختلفی انرژی تولید می‌کند. وقتی بدن در حال فعالیت است، فقط مقدار کمی از این انرژی صرف کارهای مکانیکی شده، بقیه به حرارت تبدیل می‌شود. در حالت طبیعی دمای درونی بدن ۳۶/۵ تا ۳۷ درجه و دمای پوست ۳۷ درجه سانتی‌گراد است. درجه حرارت بالای ۳۸ تب است و بالای ۴۰ خطر تشنج دارد. درجه حرارت بدن توسط ترمومتر یا از راه زیر زبان، زیر بغل یا مقعد و محاسبه می‌شود. ترمومتر زیر زبان ۲ تا ۳ دقیقه، زیر بغل ۳ تا ۵ دقیقه و مقعد از ۱ تا ۲ دقیقه می‌ماند. اگر بدن در محیطی گرم‌تر از پوست قرار گیرد، شروع به جذب حرارت می‌کند و بر عکس اگر در محیطی سردتر از پوست قرار گیرد حرارت خود را به‌تدریج از دست می‌دهد. بدین ترتیب در هر محیطی بین بدن و هوای اطراف تبادل حرارتی صورت می‌گیرد.

چرا هنگام سرما می‌لرزیم:
بدن انسان نیاز دارد درجه حرارت مرکزی خود را در حد ۳۶٫۹ درجه سانتی‌گراد حفظ کند. مغز شما برای جلوگیری از سرمازدگی و سایر پیامدهای سرد شدن درون آن، به‌دقت دما یا حرارت بدن را تحت نظارت دارد. اگر سطح پوست بیش از حد خنک شود، گیرنده‌ای پوست پیام‌هایی را به مغز می‌فرستد که رشته‌ای از شگردهای گرم‌کننده را به راه می‌اندازد. لرزیدن یکی از این وسایل یا عکس‌العمل‌ها است که در آن عضلات شما با سرعت زیاد منقبض و منبسط می‌شوند. علاوه بر جنبیدن ماهیچه‌های دست و پا، ماهیچه‌های آرواره هم ممکن است شروع به لرزش کنند و در نتیجه دندان‌هایتان به هم بخورند. این فعالیت غیرارادی عضلاتی گرما تولید می‌کند که به بدن کمک می‌کند تا درجه حرارتش را بالا ببرد. این حالت همچنین هشداری برای شما است که خود را به پناهگاهی گرم و نوشیدنی داغ برسانید.
فشار (کمبود و افزایش فشار):
فشار یک کمیت نرده‌ای است که به‌صورت نیرو بر واحد سطح تعریف می‌شود. یکای فشار در دستگاه بین‌المللی یکاها پاسکال است. یک پاسکال برابر یک نیوتون بر مترمربع (N/m²) است. فشار گِیج، فشاری است که معمولاً در فشارسنج‌ها نشان داده می‌شود و مقدار آن نسبت به فشار محیط سنجیده می‌شود.
فشار به‌صورت میزان نیروی عمودی وارد بر سطح واحد تعریف می‌شود و با نماد p یا P نمایش داده می‌شود. فشار به‌صورت ریاضی به شکل زیر تعریف می‌شود:

P=F/A

که در آن F اندازه نیروی عمودی و A مساحتی است که نیرو بر آن اعمال می‌شود. فشار یک کمیت اسکالر یا نرده‌ای است. با اینکه این جمله کاملاً مصطلح است اما گفتن این جمله که «فشار در این جهت اعمال می‌شود» غلط است چرا که فشار به‌عنوان یک کمیت نرده‌ای فاقد جهت است. نیروی اعمال شده دارای جهت است اما فشار فاقد جهت می‌باشد.
برای بیان فشار از واحدهای متنوعی استفاده می‌شود. پاسکال، پوند بر اینچ مربع، میلی‌متر ستون آب، اینچ جیوه، بار و اتمسفر برخی از واحدهای استفاده شده برای بیان فشار است.

عوارض ناشی از کاهش فشار دما:
- نوع عضلانی اسکلتی: عمدتاً مفاصل بزرگ مثل زانو، آرنج، بازو و ران را مبتلا می‌سازد و با دردهای شدید در طی حرکت این مفاصل نمایان می‌گردد.
- نوع پوستی: به‌صورت خارش، درد و تغییر رنگ پوست و گاهی ادم گوده گذار (ورم خمیر مانند) دیده می‌شود.
- نوع عصبی: خود بر دو نوع است. نوع مغزی که با علائم اختلال در سطح هوشیاری مثل خواب‌آلودگی و اختلال در محتوای هوشیاری مثل منگی نمایان می‌گردد. سایر علائم این نوع، تشنج، اختلال دید و حافظه است. نوع دوم نوع نخاعی است که به‌صورت اختلال در راه رفتن، فلج اندام‌ها، عدم کنترل ادرار و مدفوع خود را نشان می‌دهد.
- نوع گوشی دهلیزی: گوش داخلی و دهلیز گوش گرفتار است و علائم به‌صورت سرگیجه، استفراغ، وزوز گوش و ناشنوایی می‌باشد.
- نوع ریوی: سرفه خشک، درد قفسه سینه و تنگی نفس از علائم انست.
- نوع سرشتی: نوعی است که کل بدن را گرفتار می‌سازد و علائم اختصاصی ندارد. از شکایات بیمار می‌توان خستگی بدون توجیه، احساس ناخوشی، دردهای مبهم و سردرد را نام برد.
B. عوامل زیان‌آور شیمیایی:
شدت و نوع مسمومیت در قرارگیری با انواع مواد شیمیایی:
1. نوع ماده
2. راه ورود به بدن (تنفس، پوست و گوارش)
3. مدت تماس
4. غلظت ماده

تقسیم‌بندی آلاینده‌ها بر اساس حالت فیزیکی:
الف) گازها و بخارات: که شامل مواد در حالت گازی و یا بخار است.
گاز: هر جسم با حرارت 25 درجه سانتی‌گراد، فشار 760 میلی‌متر جیوه در حالت گازی باشد.
بخار: هر جسم با حرارت 25 درجه سانتی‌گراد، فشار 760 میلی‌متر جیوه در حالت مایع یا جامد باشد. گازها دارای بوی نافذند و پس از منتشر شدن، قابل شناسایی هستند.
ب) مواد معلق AEROSOLs: که شامل مواد در حالت گردوغبار، مه، دود، دمه، و غیره می‌باشد.
انتشار و پراکندگی ذرات ریز جامد و یا مایع در یک فاز گازی خاص یا در هوا، آئروسل نامیده می‌شود. اندازه ذرات بین 001 / 0 تا 100 میکرون می‌باشد. بر این اساس مواد معلق در برگیرنده گرد و غبار، مه، دود، دمه و افشانه (اسپری) خواهد بود. در مقابل آئروسل، اصطلاح هیدروسل قرار دارد که به سیستم‌های پراکنده در آب گفته می‌شود. سوسپانسیون و امولسیون گونه‌هایی از هیدروسل هستند.
C. عوامل زیان‌آور بیولوژیکی:
کلیه پاتوژن ها و عوامل بیماری‌زای میکروبی نظیر:
1. باکتری‌ها:
باکتری یا تک‌زیان (Bacterium) گروهی از موجودات تک‌سلولی میکروسکوپی هستند که پوشش بیرونی نسبتاً ضخیمی آن‌ها را احاطه کرده است. این موجودات ساختار ساده‌ای دارند و به گروه پروکاریوت (جانداران ساده) تعلق دارند. اولین جانداران پدید آمده بر روی کره زمین‌اند. اولین نشانه‌های زندگی بر روی کره زمین، حدود سه و نیم میلیارد سال پیش مربوط به پیدایش سلول‌های پروکاریوتی باکتری‌ها می‌باشد. باکتری‌ها متنوع‌ترین و مهم‌ترین میکروارگانیسم‌ها هستند. تعداد کمی از آن‌ها در انسان و حیوانات و گیاهان بیماری‌زا هستند. به‌طورکلی بدون فعالیت آن‌ها، حیات بر روی زمین مختل می‌گردد؛ مانند طاعون، سیاه‌زخم‏، کزاز، سل‏
2. ویروس‌ها:
ویروس قطعه‌ای از نوکلئیک اسید است که درون یک پوشش پروتئینی (کپسید) محصور شده است. ویروس‌ها از باکتری‌ها بسیار کوچک‌تر هستند و اغلب با میکروسکوپ الکترونی قابل مشاهده‌اند. ویروس با استفاده از امکانات سلولی میزبان تکثیر می‌شود و فعالیت اصلی یاخته‌های میزبان را مختل می‌کند. ویروس‌ها بسیاری از جانوران و گیاهان و باکتری‌ها را مبتلا می‌کنند اما فقط برخی از آن‌ها انسان‌ها را بیمار می‌کنند.
3. قارچ‌ها: درماتوفیتوز، کچلی یا قارچ پوستی
4. انگل‌ها:
انگل‌شناسی علمی است که به‌وسیله آن شکل خارجی و داخلی و سیر تکامل و طرز سرایت انگل به انسان و حیوان مورد مطالعه قرار می‌گیرد. زندگی انگلی عبارت است از یکی از اشکال هم‌زیستی فیزیولوژیکی بین دو حیوان از دو جنس مختلف که یکی از آن‌ها (انگل) معمولاً کوچک‌تر و ضعیف‌تر بوده و در سطح یا داخل بدن جنس قوی‌تر (میزبان) زندگی و تغذیه می‌کند و در بدن او ایجاد اختلال می‌نماید. این هم‌زیستی ممکن است دائم یا موقت باشد. حدود ۷۰٪ انگل‌ها از نظر بزرگی جزو میکروارگانیسم‌ها هستند، مانند پارازیت بیماری مالاریا، درحالی‌که طول برخی از انگل‌ها بیش از ۳۰ متر است.

انواع مختلف زندگی انگلی:
انواعی که بر سطح بدن میزبان زیست می‌کنند و به آن‌ها انگل‌های برون‌زی (Ectoparasite) گفته می‌شود؛ مانند شپش و کک.
انواعی که در داخل بدن میزبان زندگی می‌کنند و به آن‌ها انگل‌های درون‌زی (Endoparasite) گفته می‌شود؛ مانند کرم‌های روده.
5. ویبریون (Vibrion) به هر میکروارگانیسم گفته می‌شود به‌خصوص میکروارگانیسم بیماری‌زا در نظریه میکروبی بیماری‌ها. همچنین به باکتری‌های با شکل خمیده ویبریون گفته می‌شود. گروه ویبریوها (Vibrio) باکتری‌هایی هستند گرم منفی و دارای مژک.
6. بیماری‌های بیولوژیکی ناشی از آن‌ها در مشاغلی چون دباغی‌ها، بیمارستان‌ها، آزمایشگاه‌ها، دامداری‌ها، کشتارگاه‌ها، مزارع و غیره مورد بررسی و کنترل قرار می‌گیرد.
7. ریکتزیا (Rickettsia) سرده‌ای از باکتری‌های گرم منفی است. یکی از باکتری‌های این سرده عامل بیماری تیفوس است. این گروه اصولاً باکتری داخل سلولی هستند.
D. عوامل زیان‌آور ارگونومیکی:
هدف اصلی کاهش صدمات و ناراحتی‌های اسکلتی – عضلانی و افزایش کارآیی و تولید سالم است که مباحثی مثل جابجایی و حمل بار، پست‌های کار نشسته یا ایستاده مداوم، بار و فشار کاری، ابزارهای دستی کار، نحوه دسترسی به تجهیزات و دستگاه‌ها، نحوه چیدمان دستگاه‌ها و تجهیزات، نشانگرها و کنترل‌گرهای دستگاه‌ها، مشاغل کامپیوتری و ... مطرح می‌باشد. به لحاظ اهمیت مسائل ارگونومیکی محیط کار، دانش ارگونومیکی نیز مانند روانشناسی کار به‌صورت یک رشته مستقل در غالب تیم بهداشت حرفه‌ای نقش بسیار مهمی را در افزایش راندمان و بهره‌وری افراد ایفا می‌نماید.
واژه ارگونومی ریشه یونانی دارد و از ἔργον به معنی "کار" و νόμος به معنای "قانون طبیعی" منشأ می‌گیرد. این واژه برای اولین بار در سال 1857 وارد واژگان مدرن شد که دانشمند لهستانی Wojciech Jastrzębowski این کلمه را در مقاله خود استفاده کرد.

ترجمه فارسی: ارگونومی؛ یعنی علم کار، بر اساس حقیقت‌های گرفته‌شده از علوم طبیعی

محقق فرانسوی، ژان گوستاو کورل سونوئیل، ظاهراً بدون اطلاع از مقاله جاسترزبوفسکی، یک سال بعد یعنی در سال 1858 از این کلمه با معنی کمی متفاوت‌تر استفاده کرد. ورود این واژه به واژگان انگلیسی، به روانشناس انگلیسی، Hywel Murrell، در جلسه 1949 در دریاسالاری انگلستان منتسب شد که منجر به پایه‌گذاری انجمن ارگونومی شد. او از آن استفاده کرد تا مطالعاتی را که در طول جنگ جهانی دوم و بعد از آن درگیر شده بود، در برگیرد.
اجزای ارگونومی:
ارگونومی سخت‌افزار (Physical ergonomics):
این جزء، عمدتاً به بررسی فیزیکی و کاربرد اطلاعات به‌دست‌آمده در طراحی همه سخت‌افزارهایی مربوط است که در محیط کار، خانه و اوقات فراغت مورد استفاده قرار می‌گیرد (مثل ابزار، وسایل، میز، صندلی، نشانگرها، کنترل و...)
ارگونومی محیطی (Environmental Ergonomics):
این جزء از ارگونومی با توانایی‌ها و محدودیت‌های انسان در برابر عوامل گوناگون محیطی مانند روشنایی، گرما، صدا، ارتعاش و... سروکار دارد. از این جزء در طراحی محیط کار انسان استفاده می‌شود.
ارگونومی نرم‌افزار یا ارگونومی شناختی (Cognitive ergonomics):
این جزء ارگونومی با فعالیت‌های مانند پردازش اطلاعات، استدلال و حل مسائل در ارتباط است و به چگونگی دریافت و پردازش اطلاعات در انسان می‌پردازد.
ارگونومی کلان (Organizational ergonomic):
تازه‌ترین جزء ارگونومی است و به ریز سامانه‌ها یعنی انسان، ماشین و محیط توجه ویژه دارد.
برخی مباحث مطرح در ارگونومی:
آنتروپومتری (علم سنجش ابعاد انسان):
از دو واژه یونانی آنتروپوس به معنای انسان و مترین به معنای اندازه‌گیری و سنجش برگرفته شده است و با اندازه‌گیری ابعاد و دیگر ویژگی‌های جسمانی سروکار دارد.
فیزیولوژی کار:
شاخه‌ای از فیزیولوژی انسان است که اعمال و چگونگی کارکرد بافت‌ها و اندام‌ها را به هنگام کار توضیح می‌دهد. هدف: انجام کار در محیطی بدون خستگی
فیزیولوژی محیط:
در فیزیولوژی محیط، اثرات شرایط و عوامل محیطی مانند صدا، روشنایی، گرما، سرما و رطوبت بر فیزیولوژی بدن انسان بررسی می‌شود. خارج شدن این عوامل از حد تحمل و توان فرد باعث آسیب به فرد می‌شود.

منابع:

https://fa.wikipedia.org
https://www.ted.com/talks
http://wiki.sbmu.ac.ir

• → پست قبلی
• پست بعدی ←

---

تگ

---